Zakłady wychowawcze (poprawcze)

Zakłady wychowawcze (poprawcze) – placówki resocjalizacyjne przeznaczone dla nieletnich przestępców, rozwijające się na terenie Polski od XVII wieku. Za pierwszy w Polsce uznawany jest ośrodek poprawczy powstały w 1619 w Gdańsku. W Warszawie zostały utworzone: w 1636 Instytut Moralnej Poprawy Dzieci, w 1732 ośrodek opiekuńczo-prewencyjny przy Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie, w 1736 Domus Corretionis – Dom Poprawy. W 1834 założono Mokotowski Instytut Moralnie Zaniedbanych Dzieci. W 1876 w Królestwie Polskim rozpoczęła działalność osada rolniczo-rzemieślnicza w Studzieńcu, jako nowoczesny zakład poprawczy, w 1883 Samorządowy zakład poprawczy dla chłopców w Szubinie. W okresie międzywojenny kontynuowały pracę m.in. Państwowe Zakłady Poprawcze dla Chłopców w Głazie, Przędzelnicy i Wielucianach. W latach 20. XX wieku Ministerstwo Sprawiedliwości utrzymywało łącznie 3 zakłady poprawcze w Studzieńcu i Puszczy. W 1938 w Polsce działało 8 zakładów poprawczych przeznaczonych dla chłopców i 3 dla dziewcząt. Przed wybuchem II wojny światowej działało 15 zakładów dla nieletnich, w tym 12 zakładów poprawczych oraz 3 zakłady wychowawcze. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowanie placówek zostało przerwane. W 1946 utworzono 3 zakłady poprawcze dla chłopców, podporządkowane Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego. W 1947 zakłady dla nieletnich przejęło Ministerstwo Sprawiedliwości. W latach 50. XX wiku funkcjonowało 20 zakładów poprawczych. W 1951 zasady działania zakładów zostały określone w tymczasowo uchwalonym regulaminie o zakładach poprawczych. Podstawy prawne resocjalizacji nieletnich zostały uregulowane w ustawie z 26.10.1982 o postępowaniu wobec nieletnich oraz w 1983 w nowym regulaminie. W związku z opracowaniem nowego systemu resocjalizacji w zakładach poprawczych, w 1997 minister sprawiedliwości wydał rozporządzenie dotyczące rodzajów i organizacji zakładów poprawczych oraz zasad pobytu nieletnich. W 2008 w Polsce działało 26 zakładów poprawczych.

Źródła: E. Dukaczewski, Szkoły i zakłady specjalne dla dzieci trudnych w XIX w. i na początku XX wieku [w:] Dzieje szkolnictwa i pedagogiki specjalnej, red. S. Mauersberg, Warszawa 1990; A. Komorowski, Sądy dla Nieletnich w Polsce, „Szkoła Specjalna” 1925, nr 4; S. Lipiński, Historia resocjalizacji nieletnich [w:] Historyczne dyskursy nad pedagogiką specjalną – w ujęciu pedagogicznym, red. J. Błeszyński, D. Baczała, J. Binnebesel, Łódź 2008; Zakłady poprawcze, schroniska dla nieletnich, https://www.arch.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/zaklady-poprawcze-schroniska-dla-nieletnich/ [dostęp: 23.07.2023].