Usamodzielnienie wychowanków zakładów opiekuńczych do 1939 roku

Usamodzielnienie wychowanków zakładów opiekuńczych do 1939 roku – proces zamykający wychowanie zakładowe mający na celu sprawdzenie całokształtu oddziaływań wychowawczych. Składał się z trzech etapów: 1. Trwające kilka miesięcy, niekiedy rok, przygotowanie do usamodzielnienia (przygotowanie psychiczne do samodzielnego życia, oswajanie z myślą o opuszczeniu zakładu, podjęcie decyzji o miejscu pracy i zamieszkania, nawiązanie pierwszych kontaktów z nowym środowiskiem); 2. Trwające kilka tygodni a nawet miesięcy formalne usamodzielnienie (załatwienie formalności związanych z zatrudnieniem, znalezienie mieszkania, wstępne zagospodarowanie się, adaptacja w nowych warunkach i środowisku); 3. Nawet kilkuletni okres rozluźnienia kontaktów z zakładem (intensywność kontaktów określana była przez potrzeby psychiczne i materialne wychowanka, w miarę upływu czasu wygasały). W 1931 minister pracy i opieki społecznej Stefan Hubicki opublikował zalecenia w sprawie usamodzielnienia się wychowanków. Zwracano uwagę na konieczność zapewnienia odpowiednich warunków zapobiegających demoralizacji młodzieży (zapewnienia pomieszczeń mieszkalnych, środków na wyżywienie, odzież oraz opiekę moralną, a także wyszukiwanie rodzin lub osób samotnych w celu wzmocnienia zainteresowania losem samodzielnych wychowanków). Realizacja zaleceń natrafiała na problemy, zwłaszcza, że znaczna część zakładów opiekowała się wychowankami jedynie do ukończenia szkoły podstawowej. Szczególnym problemem było zdobycie zatrudnienia. W 1931 utworzono w Warszawie Stowarzyszenie Byłych Wychowanków Zakładów Opiekuńczych mające na celu organizowanie wsparcia usamodzielnionym. Cenna inicjatywa, do której przystąpiło około 550 osób, nie przetrwała próby czasu. Mimo wszystko uważa się, że praca wychowawcza była efektywna. Józef Czesław Babicki na przykładzie pracy w Pruszkowie wskazywał na 1-2% przypadków nietrwałości efektów wychowania w zakładach.

Źródła: MPiOS, pismo z dnia 20 III 1931 r., nr 1316/0 II, w sprawie opieki pozazakładowej nad wychowankami, „Opieka nad Dzieckiem” 1931, nr 9; M. Balcerek, Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1978; M. Kalinowski, J. Pełka, Zarys dziejów resocjalizacji nieletnich, Warszawa 2003; Cz. Kępski, Dziecko sieroce i opieka nad nim w Polsce w okresie międzywojennym, Lublin 1991; I. Mudrecka, Samodzielność [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. J. M. Śnieciński, t. 5, Warszawa 2006; Walne zebranie Stowarzyszenia Byłych Wychowanków Zakładów Opiekuńczych, „Wychowawca” 1931, nr 2.