Towarzystwo Gniazd Sierocych

Towarzystwo Gniazd Sierocych – organizacja opiekuńcza, której powstanie zainicjował w 1907 Kazimierz Jeżewski. Statut Towarzystwa opartego na koncepcji pedagogiki opiekuńczej i wychowania dzieci w małych grupach, wzorowanych na rodzinach, i prowadzonych przez rodziców zastępczych, zatwierdzony został w Galicji w 1908. Pierwsze gniazdo sieroce powstało w 1909 w Stanisłowczyku k. Przemyśla i zostało ufundowane przez ks. Karolinę Lubomirską. Teoretyczną podstawę działania gniazd Kazimierz Jeżewski opublikował w wydanej w 1910 broszurze Wzorowe fermy włościańskie, czyli program działalności gniazd sierocych. W 1911 siedzibę Towarzystwa przeniesiono do Królestwa Polskiego. W gniazdach opiekę znajdowały dzieci w wieku 6-16 lat, do 1914 powstało 8 tego typu organizowanych na wsi placówek. Elementem wychowania było przyzwyczajanie dzieci do wypełniania w gospodarstwie obowiązków na miarę ich sił i możliwości oraz wykonywania pracy, mające je przygotować do dorosłego życia. Opuszczającym gniazda wychowankom Towarzystwo starało się zapewniać zdobycie zawodu i usamodzielnienie, czemu sprzyjać miały utworzone przez Jeżewskiego w Warszawie bursy i fundusz kształcenia zawodowego. Utrzymywaniu kontaktu wychowanków z ich dawnymi gniazdami służył utworzony w 1926 Związek Gnieździaków, przemianowany później na Związek Pracowników Społecznych Towarzystwa Gniazd Sierocych, który wspierał pełne usamodzielnienie wychowanków. W okresie okupacji niemieckiej nadal działało 5 gniazd sierocych oraz 3 bursy w Warszawie. Po upadku powstania warszawskiego siedziba Towarzystwa czasowo została przeniesiona do Krakowa. W 1947 Towarzystwo Gniazd Sierocych zostało połączone z Towarzystwem Wiosek Kościuszkowskich w jedno Towarzystwo Gniazd Sierocych i Wiosek Kościuszkowskich z Włodzimierzem Tarło-Mazińskim na czele. Towarzystwo zostało zlikwidowane w 1949. Do 1948 gniazda sieroce wychowały co najmniej 1045 podopiecznych (brak precyzyjnych danych dotyczących okresu okupacji); tradycje gniazd sierocych kontynuują rodzinne domy dziecka.

Źródła: B. Cichy, Życie i działalność społeczno-pedagogiczna K. Jeżewskiego [w:] Pedagog czynu – Kazimierz Jeżewski, red. B. Cichy, Warszawa 1978; K. Jeżewski, Wzorowe fermy włościańskie, czyli program działalności gniazd sierocych, Lwów 1910; A. Stelmachowski, Kontynuacja idei pedagogicznych Kazimierza Jeżewskiego w działalności opiekuńczo-wychowawczej [w:] Pedagog czynu – Kazimierz Jeżewski, red. B. Cichy, Warszawa 1978; W. Wiśniewska, Kazimierz Antoni Jeżewski jako człowiek, pedagog i twórca Gniazd Sierocych, Częstochowa 1994.