System wychowania rodzinnego Kazimierza Jeżewskiego

System wychowania rodzinnego Kazimierza Jeżewskiego – system tzw. gniazd sierocych i Wiosek Kościuszkowskich. Oparty był na podstawowym założeniu, że naturalnym i najwłaściwszym środowiskiem wychowawczym dla dzieci jest rodzina. W przypadku dzieci osieroconych Kazimierz Jeżewski uważał, że należy tworzyć rodziny zastępcze. Oceniając że opieka nad sierotami zawsze cierpi na brak środków finansowych należy szukać najbardziej efektywnych pod tym względem form organizacyjnych. Wskazywał, że kryteria te spełnia gospodarstwo rolne (o pow. od 15 do 30 ha). Jednostka taka miała być zakupiona i wyposażona, a następnie przekazana w ręce opiekunów-gospodarzy. Powodzenie przedsięwzięcia zależało od odpowiedniego doboru tych ostatnich, którym przydawano konkretnych praw, ale i oczekiwano od nich wypełniania określonych obowiązków. System opierał się na założeniu pozytywnego oddziaływania pracy w wychowaniu i szkodliwości filantropii. W gospodarstwie pracować mieli rodzice, ich dzieci własne, dzieci przybrane i ewentualni pomocnicy. Dzieci miały być w różnym wieku tak by przypominać rodzinę naturalną. Praca na własne utrzymanie miała wzmacniać wśród wychowanków poczucie godności i wzmacniać samoocenę. Istotnym elementem wychowania było szkolenie zawodowe. Rozpoczynane po ukończeniu szkoły powszechnej lub gimnazjum realizowane było poza gniazdem, co jednak nie oznaczało zerwania z nim więzi, bowiem wychowankowie mogli odwiedzać gniazdo czy przebywać w nim w okresie wakacji. Pomoc na szkolenie przyznawana była w postaci stypendium zwrotnego (na 15 lat), nie pokrywało ono wszystkich potrzeb, wychowanek musiał je uzupełnić własną pracą. Podtrzymywano więzi z gniazdem także po usamodzielnieniu się wychowanków inspirując stowarzyszenie  (Związek Gnieździarzy) i wydając czasopismo („Gnieździak”). Gniazda sieroce miały łączyć się w tzw. Wioski Kościuszkowskie, które oprócz opieki i wykształcenia miały promieniować na okolicę jako tzw. wzorcowe i być przykładem dla okolicznych rolników.

Źródło: B. Cichy, Życie i działalność społeczno-pedagogiczna Kazimierza Jeżewskiego [w:] Pedagogika czynu - Kazimierz Jeżewski, red. B. Cichy, Warszawa 1978; K. Jeżewski, Wioski sieroce, Warszawa 1946; Kazimierz Jeżewski: system wychowawczy: materiały z sesji pedagogicznej 19 II 1968 r., red. K. Czajkowski, Warszawa 1969; Cz. Kępski, Dziecko sieroce i opieka nad nim w Polsce w okresie międzywojennym, Lublin 1991; J. Lachowicz, Koncepcja pracy opiekuńczo-wychowawczej w ujęciu K. Jeżewskiego [w:] Pedagogika społeczna, red. S. Kawula, Toruń, 2003; Z. Węgierski, Opieka nad dzieckiem osieroconym. Teoria i praktyka, Toruń 2006.