Rodziny zastępcze do 1939 roku

Z Słownik historyczny "Opieka nad dziećmi na ziemiach polskich w XIX-XXI wieku"

Rodziny zastępcze do 1939 roku – jedna z form opieki całkowitej nad dzieckiem pozbawionym opieki realizowana obok opieki zakładowej na ziemiach polskich. W Kongresówce na większą skalę realizowana przez Radę Główną Opiekuńczą w okresie I wojny światowej. Mankamenty prowadzonej działalności doprowadziły do czasowego zarzucenia tej formy opieki nad dziećmi. W latach 1920-1925 przypadki takie były sporadyczne. W późniejszym okresie dzieci w rodzinach zastępczych umieszczały niektóre samorządy a także gminy żydowskie. Od 1926 udaną akcję prowadzono w Łodzi. Pozytywne rezultaty wychowawcze dorowadziły do przywrócenia stosowania tej formy opieki. W 1931 powstał Warszawski Komitet Umieszczania Sierot w Rodzinach, który również popularyzował tę formę opieki. Szczególną aktywistką w ramach Komitetu była Wanda Szuman. Sposób sprawowania opieki był zależny od sytuacji lokalnej. Z zasady starano się dopierać starannie rodziców stawiając wysokie oczekiwania w zakresie warunków mieszkaniowych, dochodów uzyskiwanych przez rodziców, kwestii moralnych i otoczenia społecznego. Stawały one na drodze rozwoju akcji. Rodzina na wychowanie dziecka otrzymywała wsparcie pieniężne i rzeczowe. Umieszczanie dzieci w rodzinach zastępczych było powszechnie uznawane za tańsze rozwiązanie niż opieka zakładowa. W latach 1936-1939 akcja przybrała większe rozmiary. W 1936 istniało 6 175 rodzin zastępczych (3 354 w mieście, 2 821 na wsi), w których znajdowało się 8 173 wychowanków (4 404 w mieście, 3 769 na wsi). Do 1938 liczba rodzin wzrosła do 8 447 (10 617 wychowanków). Nadzór nad rodzinami zastępczymi organizowano na poziomie władz wojewódzkich. Na Śląsku, gdzie akcja przybrała większe rozmiary, powołano specjalną grupę kontrolerów wytypowanych przez Wojewódzki Komitet Pomocy Dzieciom, a na przełomie 1938/1939 opracowano „Regulamin umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych”. Wedle tego dokumentu w rodzinach zastępczych należało umieszczać dzieci poniżej 14 roku życia.

Źródło: Mały rocznik statystyczny 1939, Warszawa 1939; S. Badora, Uczucia i profesjonalizm. O formach opieki zastępczej, Warszawa 1998; M. Balcerek, Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1978; U. A. Domżał, Opieka państwa i organizacji pozarządowych nad dzieckiem w latach 1919-1939, Łódź 2009;  L. Dydusiak, Opieka publiczno-prawna nad dzieckiem w Polsce, Lwów 1938; A. Kelm, Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej, Warszawa 1983; Cz. Kępski, Dziecko sieroce i opieka nad nim w Polsce w okresie międzywojennym, Lublin 1991; Opieka nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1928.