Pogotowia opiekuńcze do 1939 roku

Pogotowia opiekuńcze do 1939 roku – instytucje opieki tymczasowej zajmujące się opieką i wychowaniem dzieci i młodzieży powstałe na podstawie rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej w sprawie powołania do życia pogotowi opiekuńczych dla dzieci z 19 lutego 1920. Instytucje realizujące te cele istniały na ziemiach polskich już w XIX w. Były to bardzo niejednorodne organizacje, które pełniły równolegle szereg innych funkcji związanych z opieką nad dziećmi. Ich charakter wynikał z dokumentu fundującego podmiot czy woli fundatora-założyciela. Pierwsza placówka, w której nazwie znalazło się dookreślenie „pogotowie opiekuńcze” powstała w Warszawie 01.03.1909. Założona została przez Towarzystwo Opieki na Dziećmi. W 1920 pogotowia uzyskały podstawę prawną. Placówki miały charakter obserwacyjno-rozdzielczy. Dzieci przebywał w nich od 14 do nawet 3 miesięcy. Wiek przyjmowanych dzieci określono na od 3 do 16 lat. W czasie gdy dziecko przechodziło kwarantannę higieniczną i obserwacyjną, odpowiednie badania lekarskie i psychologiczne, prowadzono poszukiwania rodziny. W przypadku jej odnalezienia dziecko oddawano opiekunom prawnym, bądź też umieszczano – w zależności od potrzeb w odpowiednim zakładzie opiekuńczym bądź w rodzinie przybranej lub zastępczej. Pogotowia różniły się od innych placówek opiekuńczo-wychowawczych akcentowały bowiem czasowy charakter opieki charakteryzując się zmiennością składu wychowanków. Sieć instytucji powołanych do życia rozporządzeniem ministra z 1920 powstawała bardzo wolno. Władze samorządowe tworzyły instytucje i doraźnie skupiały się głównie na sprawowaniu pieczy nad matkami i niemowlętami oraz sierotami i dziećmi porzuconymi. W 1921 powstało Pogotowie Opiekuńcze w Łodzi (na 100 miejsc). Założone było przez Gminę Żydowską, finansowane i zarządzane przez „Caritas”. Największą placówką było pogotowie w Warszawie (na 120 miejsc). W 1927 istniały 4 pogotowia ze 130 miejscami, a w 1937 siedem na łącznie 350 miejsc.

Źródła: „Monitor Polski” 1929, nr 52; A. M. Basak, Pogotowie opiekuńcze jako jednostka pomocy doraźnej, „Humanum” 2010, nr 2; E. Cyrańska, Pogotowie opiekuńcze, rys historyczny, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1994, nr 7; L. Dydusiak, Opieka publiczno-prawna nad dzieckiem w Polsce, Lwów 1938; M. Kolankiewicz, Placówki opiekuńczo-wychowawcze. Historia i współczesność, Warszawa 2022; M. Kolankiewicz, Zagrożone dzieciństwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki, Warszawa 1998; A. Krupiński, Pogotowie opiekuńcze w systemie opieki nad dzieckiem, Warszawa 1990; A. Krupiński, Rys historyczny pogotowia opiekuńczego, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1984, nr 1.