Domy matki i dziecka po II wojnie światowej

Domy matki i dziecka po II wojnie światowej – placówki opiekuńczo-wychowawcze o charakterze zamkniętym skierowane do matek z małymi dziećmi znajdujących się w trudnej sytuacji. Domem matki i dziecka o długiej tradycji był Dom Matki i Dziecka im. ks. Boduena w Warszawie, który działał w charakterze pogotowia domu rozdzielczego, skąd kobiety z dziećmi do lat 3, po odbyciu kwarantanny trafiały do domu pracy. Po II wojnie światowej placówki tego typu nadzorowane były przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej. Gwarantowały opiekę kobietom w ciąży oraz kobietom z dzieckiem w okresie karmienia. Wzorcowym był dom na warszawskich Bielanach posiadający oddział przedporodowy, porodowy i poporodowy. W placówkach miejsce znajdowały zwłaszcza kobiety nie posiadające kwalifikacji zawodowych, pracujące jako służba domowa lub robotnice rolne (w 1947 stanowiły 80% pensjonariuszek, 70% nie posiadało ukończonej szkoły powszechnej). Na koniec 1947 działały 32 placówki (9 państwowych, 12 samorządowych, 8 prowadzonych przez organizacje społeczne, 1 przez fundację, 1 przez zgromadzenie zakonne, 1 przez związek wyznaniowy), w rok później 31 placówek: 11 zakładów państwowych (dysponowały 995 miejscami, korzystało z nich 649 pensjonariuszek), 11 samorządowych (1187 miejsc, 867 pensjonariuszek), 9 społecznych (627 miejsc, 443 pensjonariuszki). W kolejnym roku pozostały już tylko 22 placówki: 21 państwowych (miejsc 2258, pensjonariuszek 1457) i jedna społeczna (miejsc 66, pensjonariuszek 53). Po zmianach kompetencyjnych w zakresie opieki nad dziećmi zakłady te zostały przeniesione do kompetencji ministra zdrowia. W 1950 minister zdrowia wydał zarządzenie, na podstawie którego przekształcono ostatni dom matki i dziecka prowadzony przez niepaństwowy podmiot („Caritas”, Kraków, ul. Krowoderska 71) w zakład społeczny służby zdrowia. Domy Matki i dziecka stanowiły istotne narzędzie ograniczania śmiertelności niemowląt.

Źródła: H. Dworakowska, Ochrona macierzyństwa. Domy matki i dziecka, „W Służbie Zdrowia” 1947, nr 1-2; P. Grata, Czas przełomu. Polska polityka społeczna w latach 1944-1950, Rzeszów 2018; Rocznik statystyczny 1949, Warszawa 1950; Rocznik statystyczny 1950, Warszawa 1951; Zarządzenie ministra zdrowia z dnia 17 marca 1950 o zaliczeniu niektórych domów matki i dziecka, domów małych dzieci oraz żłobków do zakładów społecznych służby zdrowia, „Monitor Polski” 1950, nr 33, poz. 377.