Domy dziecka państwowe

Domy dziecka państwowe – system instytucji opieki nad dziećmi pozbawionymi opieki rodzicielskiej oparty o placówki tworzone i prowadzone przez władze państwowe. Pojęcie dom dziecka zostało wprowadzone do polskiego ustawodawstwa wraz z decyzją Rady Ministrów z 12.06.1945 w sprawie przekazania Ministerstwu Oświaty kompetencji w zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą od 3 do 18 roku życia. Placówki dotąd zwane sierocińcami, przytułkami, zakładami wychowawczymi, domami sierot czy ogniskami nazwane zostały „domami dziecka”. W 1945 przeprowadzono lustrację instytucji (objęła 387 z 500 zakładów opieki całkowitej). Początkowo państwowe domy dziecka koegzystowały z placówkami prowadzonymi przez organizacje społeczne i samorządy (w 1947: 113 państwowych, 70 samorządowych, 422 społeczne). W latach 1950-1952 nastąpiła centralizacja działalności opiekuńczej. Zniesienie związków samorządowych, a także wyłączenie z zakresu kompetencji spraw organizacji społecznych opieki zakładowej lub też ich likwidacja, skutkowała przejęciem pełnej kontroli przez państwo. W 1951 wydano „Statut państwowego domu dziecka” regulujący główne sprawy związane z funkcjonowaniem placówek, ich zadaniami, typami i kierunkami działalności oraz podporządkowaniem organizacyjnym. Działalność w tym okresie zdominowana była przez wzory radzieckich domów dziecka. Po 1956 poczęto wracać do niektórych wzorów pracy opiekuńczo-wychowawczej z okresu międzywojennego (m.in. Janusza Korczaka). W 1960 w 373 domach dziecka przebywało 37 860 wychowanków. Od połowy lat 60. dom dziecka przestał być dominującą formą opieki całkowitej nad dzieckiem. Poczęto rozwijać rodzinne formy opieki (rodzina adopcyjna, rodzina zastępcza, rodzinny dom dziecka). W latach 70. podejmowano próby organizowania grup rodzinkowych zbliżonych do zasad systemu Józefa Czesława Babickiego. Od 1980 realizowano postulat niewielkich placówek wzorowanych na układzie życia rodzinnego. W 1980 funkcjonowały 342 placówki, w których pod opieką znajdowało się 22 765 wychowanków. System zreformowano 21.02.1994.

Źródła: M. Andrzejewski, Domy na piasku. Rzecz o sieroctwie i domach dziecka, Poznań 1997; S. Badora, Uczucia i profesjonalizm. O formach opieki zastępczej, Częstochowa 1998; J. Biała, Działalność domów dziecka w regionie świętokrzyskim – perspektywa historyczna i współczesna, Kielce 2011; J. Domańska, Przemiany organizacyjne domów dziecka w latach 1945-1989, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009, t. 50, nr 3; U. Kamińska, Wychowawcza i edukacyjna rola domu dziecka, Warszawa 2010; Rocznik Statystyczny Szkolnictwa, Warszawa 1960; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 1994 r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, Dz. U. 1994, nr 41, poz. 156; Ustawa z dnia 7 kwietnia 1949 r. o przekazaniu Ministrowi Oświaty zakresu działania Ministra Pracy i Opieki Społecznej w przedmiocie opieki społecznej nad dziećmi i młodzieżą, Dz. U. 1945, nr 25, poz. 175; Zarządzenie Ministra Oświaty z 24 kwietnia w sprawie statutu państwowych domów dziecka, Dz. U. Min. O. 1951, nr 9, poz. 103.