Żłobki przyzakładowe
Żłobki przyzakładowe – formy opieki otwartej częściowej nad dzieckiem organizowane w okresie Polski Ludowej, prowadzone przez zakłady pracy. Pierwsze po II wojnie światowej tego typu żłobki powstały w Łodzi i Warszawie. W 1945 na terenie kraju działało 7 żłobków przyzakładowych. Do 1950 żłobki tworzono na podstawie znowelizowanej ustawy z 2.07.1924 w przedmiocie pracy młodocianych i kobiet, nakładającej obowiązek tworzenia przy zakładach żłobków dziennych, pozostających pod nadzorem Ministra Pracy i Opieki Społecznej. W 1947 liczba żłobków zwiększyła się do 132 placówek przy ogólnej liczbie 246 żłobków. Zwiększająca się liczba przyzakładowych placówek opieki nad dzieckiem miała związek z uruchamianiem nowych zakładów przemysłowych i prowadzoną przez państwo polityką aktywizacji zawodowej kobiet. Ustawą z 4.02.1950 opiekę społeczną nad dziećmi do lat 3, w tym opiekę nad żłobkami należącą do Ministra Pracy i Opieki Społecznej, przekazano Ministrowi Zdrowia. Organizację i działalność żłobków dzielnicowych oraz przyzakładowych regulowała instrukcja Ministra Zdrowia nr 42/52 z 10.04.1952. W ostatnim roku planu 6-letniego liczba żłobków przy zakładach wynosiła 907. Strukturę, organizację i zadania żłobków dzielnicowych i przyzakładowych określała instrukcja nr 67/57, wydana w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Zdrowia Nr 23 z 30.12.1957. Utworzenie żłobka przyzakładowego wymagało zezwolenia prezydium wojewódzkiej rady narodowej. Co do zasady placówki przyzakładowe były przeznaczone dla dzieci pracowników zakładów pracy z możliwością przyjmowania dzieci spoza środowiska zakładowego, pod warunkiem istnienia wolnych miejsc. Placówki te mogły funkcjonować jako żłobki: jednozmianowe, dwuzmianowe, tygodniowe, specjalistyczne. W latach 1966-1970 liczba żłobków wynosiła od 989 do 1033 placówek. W 1990 prowadzenie opieki żłobkowej zostało przekazane samorządom jako zadanie własne.
Źródła: D. Graniewska, Żłobki i przedszkola w PRL, Warszawa 1971; A. Kurcz, Nowe rozwiązania w systemie opieki nad małym dzieckiem jako forma wspierania rodzin wychowujących dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa [w:] Rodzicielstwo w kontekście wychowania i edukacji, red. J. Brągiel, P. Kaniok, A. Kurcz, Opole 2013; S.A., Przegląd zarządzeń z zakresu akcji socjalnej, „Przegląd Zagadnień Socjalnych” 1952, nr 8; E. Świdrak, Funkcje żłobków polskich od zakończenia II wojny światowej do początków XXI wieku na przykładzie żłobków lubelskich, „Biuletyn Historii Wychowania” 2021, nr 45.