Domy dziecka

Domy dziecka – system instytucji opieki nad dziećmi pozbawionymi opieki rodzicielskiej oparty o niejednolite placówki tworzone i prowadzone przez różnorodne podmioty (państwo, samorządy, organizacje społeczne). Po zakończeniu II wojny światowej, ze względu na wielkość potrzeb opiekuńczych, doszło do odbudowy podmiotów prowadzących działalność opiekuńczo-wychowawczą, jak też przebudowy struktury instytucjonalnej i organizacyjnej placówek. Obserwowano odbudowę placówek prowadzonych przez związki komunalne oraz organizacje społeczne czy osoby prywatne. Rozpoczęła się też budowa struktury państwowych domów dziecka, a także organizacja placówek pomocy dzieciom żydowskim, repatriowanym czy niemieckim. W 1945 uruchomiono 6 państwowych domów dziecka. W 1947 działało ich 113, nadto 70 prowadziły związki komunalne, 422 organizacje społeczne (w tym 23 przez TPD i 183 przez Caritas). Placówki były wspomagane finansowo przez władze centralne. Całość zagadnienia opieki nad dziećmi i młodzieżą od 3 do 18 roku życia znajdowała się od 1945 w kompetencjach Ministerstwa Oświaty. W styczniu 1950 zlikwidowano samodzielność placówek dla dzieci żydowskich, w 1951 upaństwowiono placówki samorządowe (w wyniku reformy administracji). Równolegle ograniczano zakres działalności organizacji społecznych w zakresie opieki nad dziećmi lub też likwidowano organizacje stowarzyszeniowe. W 1951 wydano „Statut państwowego domu dziecka” określając podporządkowanie, organizację, cele i formy działalności placówek. Wdrażanie nowych wzorów pociągnęło za sobą przekształcenie się placówek w państwowe i świeckie instytucje wychowania socjalistycznego. Od 1956 odchodzono od wzorców stalinowskich przywracając niektóre elementy systemów przedwojennych (m.in. Janusza Korczaka, Józefa Czesława Babickiego), rozwijano też rodzinne formy opieki a także tworzono mniejsze placówki. W 1994 dokonano reformy systemu. W 1955 istniało 427 placówek, w 1965 366, w 1975 381, w 1985 298, w 1990 289.

Źródła: M. Andrzejewski, Domy na piasku. Rzecz o sieroctwie i domach dziecka, Poznań 1997; S. Badora, Uczucia i profesjonalizm. O formach opieki zastępczej, Częstochowa 1998; J. Domańska, Przemiany organizacyjne domów dziecka w latach 1945-1989, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009, t. 50, nr 3; U. Kamińska, Wychowawcza i edukacyjna rola domu dziecka, Warszawa 2010; M. Kolankiewicz, Placówki opiekuńczo-wychowawcze. Historia i współczesność, Warszawa 2022; Rocznik Statystyczny Szkolnictwa, Warszawa (1955-1990); Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 1994 r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, Dz. U. 1994, nr 41, poz. 156; Ustawa z dnia 7 kwietnia 1949 r. o przekazaniu Ministrowi Oświaty zakresu działania Ministra Pracy i Opieki Społecznej w przedmiocie opieki społecznej nad dziećmi i młodzieżą, Dz. U. 1945, nr 25, poz. 175; Zarządzenie Ministra Oświaty z 24 kwietnia w sprawie statutu państwowych domów dziecka, Dz. U. Min. O. 1951, nr 9, poz. 103.