Centos

Centos – Związek Towarzystw Opieki nad Żydowskimi Sierotami Rzeczypospolitej Polskiej, ogólnopolska żydowska organizacja prowadząca działalność w zakresie opieki nad dziećmi w II Rzeczypospolitej, z siedzibą w Warszawie, powstała w 1926 z połączenia kilku samodzielnych towarzystw opieki nad dziećmi żydowskimi. W skład Związku wchodziły komitety okręgowe znajdujące się w Warszawie, na Polesiu, na Wołyniu, w Białostockiem, w Wilnie i na terenach Małopolski. Funkcję prezesa pełnił Rafał Szereszowski. Zakres opieki nad dziećmi obejmował m.in. sieroty, dzieci porzucone, ofiary pogromów, uchodźców. Instytucja zajmowała się prowadzeniem domów dziecka i sierot, umieszczaniem dzieci w rodzinach zastępczych, organizowała obozy letnie i zimowiska przeznaczone dla chorych dzieci, opiekę zdrowotną i edukacyjno-oświatową. Dzieci z sierocińców kierowano na badania w kierunku m.in. gruźlicy, dokonywane przez lekarzy z Towarzystwa „Brijus”. Działalność dotowano ze środków publicznych, prywatnych oraz pochodzących od American Jewish Joint Distribution Committee. W 1928 „Centos” objął opieką 13 614 dzieci, prowadził 120 placówek opiekuńczych dla 4 647 dzieci sierocych. W latach 1933-1937 liczba dzieci objętych opieką „Centosu” sukcesywnie wzrastała, od 15 102 do 32 066 podopiecznych. W 1937 organizacja nadzorowała 218 instytucji zajmujących się dziećmi, w tym 83 sierocińce oraz zorganizowała 172 kolonie dla dzieci. Podczas II wojny światowej instytucja prowadziła opiekę nad dziećmi w getcie warszawskim. Wspólnie z Patronatem nad „Dziećmi Ulicy” zorganizowano ognisko dla dzieci żebrzących przy ul. Zamenhofa 19 w Warszawie. W okresie okupacji powstał Wydział Opieki nad Dziećmi i Sierotami „Centos” w Krakowie (1941). Ze środków zebranych podczas „Miesiąca Dziecka” powstał „Dom Noclegowy” dla bezdomnych dzieci, przy ul. Nowolipie 1 i otworzono nowy internat dla dzieci w wieku przedszkolnym (1942). „Centos” był wydawcą czasopism „Przegląd Społeczny” i „Unzer Kind” („Dos Szucloze Kind”).

Źródła: Y. Bauer, My Brother’s Keeper. A History of the American Jewish Joint Distribution Committee 1929–1939, Philadelphia 1974; Krótki zarys działalności Związku Towarzystw Opieki nad Sierotami Żydowskimi Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1928; M. Munk-Wójcik, O dziecku w ghetcie, „Zew Młodych” 1946, nr 3; E. Małkowska-Bieniek, Śladami warszawskich Żydów, Warszawa 2008; Otwarcie Domu Noclegowego dla „Dzieci Ulicy”, „Gazeta Żydowska” 1942, nr 12; Otwarcie nowego internatu „Centosu” przy ul. Twardej 35, „Gazeta Żydowska” 1942, nr 17; Sprawozdanie jubileuszowe Zachodnio-Małopolskiego Związku Towarzystw nad Sierotami Żydowskimi „Centos” – Kraków z okazji 15-lecia działalności 1923-1938 i Zjazdu okręgowego dn. 29 V 1938, „Przegląd Społeczny” 1938, nr 4-5; M. Szczygieł, Formy opieki nad sierotami żydowskimi w Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918-1939 (wybrane przykłady i aspekty), „Prace Naukowe AJD. Pedagogika” 2006, nr 15; Z pracy „Centosu”, „Gazeta Żydowska” 1941, nr 22.