Żeromski Stefan

Żeromski Stefan – ur. 14.10.1864 w Strawczynie, zm. 20.11.1925 w Warszawie; wybitny pisarz czterokrotnie nominowany do literackiej Nagrody Nobla, działacz społeczny. W 1886 podjął studia w Instytucie Weterynarii w Warszawie, których nie ukończył. W 1889 zaczął publikować własne utwory. Wraz z rozwojem kariery pisarskiej w coraz większym stopniu angażował się w działalność społeczną. W 1905 założył we własnym mieszkaniu w Nałęczowie ochronkę dla kilkudziesięciu dzieci pracujących kobiet z okolicznych wsi. W 1906 zorganizował kursy dokształcające dla uczniów szkoły rzemieślniczej w Nałęczowie, w kwietniu tego roku uruchomił połączoną z ochronką tajną szkołę powszechną. W 1906 rozpoczął także budowę nowego obiektu dla prowadzonej przez siebie ochronki oraz współorganizował w Nałęczowie powstanie lokalnego oddziału towarzystwa oświatowego Polska Macierz Szkolna. Niedługo później został honorowym przewodniczącym wyodrębnionego z Macierzy Szkolnej w związku z jej zdominowaniem przez narodową demokrację nałęczowskiego towarzystwa „Światło”, w którym współpracował m. in. z Mieczysławem Biernackim, Witoldem Chodźko i Marią Staniszewską. Towarzystwo w kolejnych latach prowadziło zorganizowaną przez Żeromskiego ochronkę, po jego rozwiązaniu ochronką zajął się w 1918 Komitet Opiekuńczy Ochrony im. ś. p. Adama Żeromskiego. W 1920 budynek ochronki został przekazany na własność Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W 1907 Żeromski był jednym z inicjatorów zorganizowanego w Nałęczowie kursu dla przyszłych nauczycieli wiejskich. W 1912 stanął na czele koła Towarzystwa Szkoły Ludowej w Zakopanem, którym kierował do 1919. Na przełomie października i listopada 1918 stał na czele tzw. Rzeczypospolitej Zakopiańskiej.

Źródła: S. Adamczewski, Serce nienasycone. Książka o Żeromskim, Poznań 1930; J. J. Jakubowski, Stefan Żeromski, Warszawa 1975; H. Markiewicz, Rzecz o Polskiej Macierzy Szkolnej, Warszawa 2016; J. Stemler, Polska Macierz Szkolna. Szkic historyczno-sprawozdawczy z 20-lecia działalności 1905-1925: wydawnictwo jubileuszowe,  Warszawa 1926; Stefan Żeromski. Kalendarz życia i twórczości, oprac. S. Eile, S. Kasztelowicz, Kraków 1976.