Opieka nad dziećmi w zaborze rosyjskim

Opieka nad dziećmi w zaborze rosyjskim – system opieki nad dziećmi realizowany na ziemiach polskich należących do zaboru rosyjskiego w XIX i na początku XX wieku. W zaborze rosyjskim nie istniało odrębne prawo regulujące opiekę nad dzieckiem. Od 1864 na podstawie ukazu carskiego o gminach wiejskich działalność dobroczynna oraz opiekuńcza w gminach była prowadzona przez urzędy gminne. W 1866 wydano ukaz pozwalający na tworzenie zakładów opiekuńczych z inicjatywy społecznej oraz ze środków dobroczynnych. Rząd nie wykazywał większego zainteresowania w schemacie tworzenia zakładów opiekuńczych. Inicjatywa przeszła na stowarzyszenia prywatne. Od 1870 tworzono gubernialne, powiatowe i miejskie rady dobroczynności publicznej. Do ich obowiązków należał nadzór nad placówkami opiekuńczymi dla dzieci. Rady miały charakter biurokratyczny i zrusyfikowany. Najwięcej instytucji opiekuńczych w zaborze rosyjskim utworzono w latach 1897-1905. W II połowie XIX wieku nadal obowiązywał kodeks cywilny Królestwa Polskiego z 1.06.1825. Wyróżniał on opiekę nad dziećmi prawymi oraz nad dziećmi nieprawymi. Opieka nad dziećmi prawymi była nadzorowana przez rady familijne składające się z 6 osób. Powoływane były ad hoc do opieki nad dzieckiem lub rodzeństwem. Rada zajmowała się wyborem opiekuna przydanego. Z polecenia rady kontrolował on opiekuna, który był powołany przez prawo lub przez rodziców. Opieka była ograniczona przede wszystkim do spraw majątkowych. W przypadku dzieci nieprawych kodeks powierzał je opiece władz szpitala publicznego. W zakresie spraw cywilnych przełożony według własnego uznania mógł upoważnić odpowiednią osobę do opieki nad każdym przypadkiem. Dla dzieci, które nie zostały przyjęte do szpitala, powoływano radę opiekuńczą. Składała się z 6 osób i pełniła obowiązki rady familijnej. W 1897 dokonano nowelizacji Kodeksu Kar Głównych i Poprawczych. Dzieci, które popełniły przestępstwo, były umieszczane w domu poprawy lub areszcie. Pod koniec XIX wieku były kierowane do przytułków i kolonii poprawczych. W trakcie odbywania kary dzieci uczyły się religii i moralności.

Źródła: M. Balcerek, Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1978; A. Ciepielewska-Kowalik, Koprodukcja w polityce opieki i edukacji przedszkolnej, Warszawa 2016; L. Dydusiak, Opieka publiczno-prawna nad dzieckiem w Polsce, Lwów 1938; I. Szczepaniak-Wiecha, System opieki nad dzieckiem opuszczonym w Polsce (1900-1939) – wybrane aspekty. Rozwój rodzinnych form opieki [w:] Z zagadnień historii pracy socjalnej w Polsce i w świecie, red. A. Małek, K. Slany, I. Szczepaniak-Wiecha, Kraków 2006.