Opieka profilaktyczna

Opieka profilaktyczna – system działań zorientowanych na zapobieganie chorobom dzieci i młodzieży ujęty w formę instytucji lekarza szkolnego oraz szerzej rozumianej higieny szkolnej i ruch kolonijnego, zwłaszcza kolonii zdrowotnych. Powstanie instytucji lekarza szkolnego związane jest z problemami zdrowotnymi dzieci uczących się. Pierwsze stanowiska lekarzy szkolnych pojawiły się w drugiej połowie XIX w. w miastach szwajcarskich. Na ziemiach polskich lekarze pojawili się w szkołach miejskich w końcu XIX w. w Warszawie i Lwowie. Praca opierała się na tzw. systemie wiesbadeńskim, który polegał na profilaktyce, a więc otoczeniu uczniów w szkole opieką higieniczną i częstych badaniach okresowych. Do pionierów na ziemiach polskich zalicza się: Stanisława Markiewicza, Henryka Jordana, Ludwika Wernica czy Stanisława Kopczyńskiego. Ten ostatni opracował nowoczesną koncepcję opieki zdrowotnej w szkołach wraz z określeniem zadań lekarza szkolnego (pierwszy raz zrealizowana w szkołach Polskiej Macierzy Szkolnej). Koncepcja ta stała się podstawą założeń organizacyjnych ochrony zdrowia w polskich szkołach w okresie międzywojennym. W praktyce opieka lekarska zrealizowana została na poziomie szkół średnich, w mniejszym zakresie w szkołach powszechnych, a zwłaszcza w wiejskich. Po II wojnie światowej, w pierwszych kilku latach odbudowywano przedwojenny system według wzorców S. Kopczyńskiego. Od 1952 całokształt spraw opieki lekarsko-higienicznej i stomatologicznej nad placówkami edukacyjnym i wychowawczymi przejęło Ministerstwo Zdrowia. Zrównano pod względem opieki wszystkich uczniów. System zorganizowano według pomysłu Marcina Kacprzaka, tj. lekarz szkolny otrzymał zadanie indywidualnej opieki nad uczniami z wyłączeniem leczenia uczniów na terenie szkoły. Od lat 70. wdrażano podejście oparte na koncepcji medycyny wieku rozwojowego, tj. całościowym ujęciu zagadnień zdrowia dziecka na tle środowiska. Opieka zdrowotna obejmowała całokształt działań na rzecz zdrowia dzieci i młodzieży od momentu poczęcia do osiągnięcia stabilizacji biologicznej (0-18 lat).

Źródła: M. Demel, Nauczyciel zdrowia. Życie i dzieło doktora Stanisława Kopczyńskiego, Warszawa 1972; M. Demel, Początki higieny szkolnej i wychowania zdrowotnego [w:] Historia wychowania, red. Ł. Kurdybecka, t. II, Warszawa 1967; J. Majchrzak-Mikuła, Ewolucja zadań medycyny szkolnej w profilaktyce, „Hygeia Public Health” 2011, t. 46; T. Oleńska-Pawlak, J. Jedynak, Rozwój opieki medycznej w Polsce nad dziećmi i młodzieżą uczącą się, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny” 1988, z. 119; S. Radiukiewicz, Medycyna szkolna, Warszawa 1973.