Koła Gospodyń Wiejskich

Z Słownik historyczny "Opieka nad dziećmi na ziemiach polskich w XIX-XXI wieku"

Koła Gospodyń Wiejskich – kobieca organizacja społeczno-zawodowa, prowadząca działalność społeczną, wychowawczą, oświatową i kulturalną. Funkcjonująca od 1866 w Piasecznie jako Towarzystwo Gospodyń, następnie od 1877 jako organizacja kobiet wiejskich pod nazwą Koło Gospodyń Wiejskich we wsi Janisławice. W 1918 organizacje kobiet wiejskich w Polsce przyjęły wspólną nazwę Koło Gospodyń Wiejskich. W okresie międzywojennym koła prowadziły głównie działalność: oświatową, kulturalną, społeczną. Organizowały kursy oświatowe, wycieczki krajoznawcze, pokazy prac, prowadziły prace świetlicowe. W tym też czasie powołano Centralną Organizację Kół Gospodyń Wiejskich, mającą zrzeszać koła na obszarze kraju. W zakresie wychowania i opieki nad dzieckiem prowadzono placówki opiekuńcze, w tym Ogniska Matki i Dziecka oraz dziecińce letnie. W 1937 działało 4,2 tys. kół gospodyń wiejskich, koła kierowały wtedy 134 dziecińcami,. Działalność kół została przerwana wraz z wybuchem II wojny światowej. W 1948 Międzynarodowy Ruch Robotniczy ogłosił kolektywizację rolnictwa, rezultatem czego było zawieszenie na pewien czas działalności ruchów kobiet wiejskich. Wraz z odejściem od kolektywizacji rolnictwa w 1956 nastąpił ponowny rozkwit kół gospodyń wiejskich. W 1961 działało 11 469 kół, w 1973 było ich 34 000. W okresie międzywojennym działalność kół regulowało rozporządzenie Prezydenta RP z 1932 o stowarzyszeniach, natomiast od 1982 ustawa o społeczno-zawodowych organizacjach rolników. Po stanie wojennym nastąpił wzrost liczby kół. W 1984 było ich 35,3 tys.. W 1998 działalność prowadziło 25 847 kół, a w 2003 18 143 kół. Ustawą z 9.11.2018 o kołach gospodyń wiejskich wprowadzono możliwość powoływania kół mających osobowość prawną przez rejestrację w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Według stanu na 16.10.2023 w Polsce działało 12 883 Kół Gospodyń Wiejskich.

Źródła: P. Frączak, Historia kół gospodyń wiejskich – między emancypacją a kolonizacją wsi, „Trzeci Sektor” 2021, nr 55; Koła gospodyń wiejskich stan na dzień 16-10-2023, https://www.coig.com.pl/wykaz_lista_kola-gospodyn-wiejskich_w_polsce.php [dostęp: 10.01.2024]; J. Poszepczyński, Historia Kółek Rolniczych, Kół Gospodyń Wiejskich na ziemiach polskich: 1862–2012. Sto pięćdziesiąt lat Kółek Rolniczych na ziemiach polskich, Warszawa 2012; J. Zajko-Czochańska, Koła gospodyń wiejskich na łamach „Przyjaciółki” w początkach lat 60. XX wieku [w:] Polityka i politycy w prasie XX i XXI wieku. Prasa organizacji politycznych, red. M. Dajnowicz, A. Miodowski, Białystok 2017.