Dekret z dnia 22 stycznia 1946 – Prawo rodzinne

Z Słownik historyczny "Opieka nad dziećmi na ziemiach polskich w XIX-XXI wieku"

Dekret z dnia 22 stycznia 1946 – Prawo rodzinne – jeden z dekretów wydanych w ramach prowadzonej przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej unifikacji prawa cywilnego materialnego. Wprowadzone dekretem z dn. 22.01.1946 Przepisy wprowadzające prawo rodzinne oparto na radzieckiej doktrynie prawnej. Regulacje prawa rodzinnego dokonywały rozdzielenia na dzieci pochodzące z małżeństwa oraz pozamałżeńskie. W przypadku dzieci małżeńskich władzę rodzicielską przyznawano obojgu rodzicom. W stosunku do dzieci pozamałżeńskich władzę rodzicielską przyznano matce. W przypadku niemożności sprawowania władzy rodzicielskiej przez matkę dziecka prawo to przysługiwało instytucji opiekuńczej. Regulacjami dekretu wprowadzono instytucję „poszukiwania ojcostwa”. Uprawnionymi do żądania ustalenia ojcostwa w drodze powództwa była zarówno matka jak i dziecko. Przewidywano możliwość przysposobienia osób małoletnich i pełnoletnich. Od 1948 prace nad prawem rodzinnym prowadziła Komisja Współpracy Prawniczej Polsko-Czechosłowackiej, przygotowując w 1949 projekty zmian. Ustawą z 27.06.1950 został uchwalony polski Kodeks rodzinny. W przepisach prawa rodzinnego zrezygnowano z dualizmu sytuacji prawnej dzieci pochodzących z małżeństwa i spoza niego. Zastosowano pojęcie „domniemania ojcostwa” i zrezygnowano z nazwy „domniemania urodzenia dziecka z małżeństwa”. Rozszerzono instytucję uznania dziecka na nasciturusa, dziecko poczęte i nienarodzone. Ograniczono możliwość przysposobienia wyłącznie do osób małoletnich, co też potwierdził Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964. W 2000 mocą ustawy zmieniającej wprowadzono nowe możliwości pozbawienia władzy rodzicielskiej. W 2019 ustawowe zmiany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym dotyczyły np. zagadnień w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa oraz ojcostwa, ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa, władzy rodzicielskiej, kuratora dla dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską.

Źródła: Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. – Prawo rodzinne, Dz. U. 1946, nr 6, poz. 52; E. Jurczyk-Romanowska, Instytucja pochodzenia dziecka w polskim prawie rodzinnym w latach 1946–1965, „Wychowanie w Rodzinie” 2013, nr 1; P. Fiedorczyk, Polski kodeks rodzinny z 1950 r. czy przełom?, „Zeszyty Prawnicze UKSW” 2011, 11.2; P. Fiedorczyk, Unifikacja i kodyfikacja prawa rodzinnego w Polsce (1945-1964), Białystok 2014; J. Górska, Prace nad kodyfikacją i unifikacją prawa w Polsce po drugiej wojnie światowej, „Z Dziejów Prawa” 2019, nr 20; S. Szer, Nowe prawo rodzinne, Warszawa 1950; Ustawa z dnia 27 czerwca 1950 r. Kodeks rodzinny, Dz. U. 1950 nr 34, poz. 308; Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz. U. 2020, poz. 1359.