Akcja letnia

Z Słownik historyczny "Opieka nad dziećmi na ziemiach polskich w XIX-XXI wieku"

Akcja letnia – zespół działań podejmowanych w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym oraz w okresie powojennym, obejmujących organizację form wypoczynku zorganizowanego dla dzieci i młodzieży: kolonie, obozy letnie, półkolonie i dziecińce wiejskie, kolonie lecznicze, wypoczynek w domach turnusowych oraz za granicą. W latach 1945-1947 akcja miała na względzie ratownictwo dzieci i młodzieży borykającej się ze skutkami II wojny światowej. Od 1946, po przejęciu przez Ministerstwo Oświaty spraw dotyczących opieki nad dziećmi i młodzieżą, organizację wypoczynku nadzorowały komisje ds. kolonii letnich. Działający do 1949 Centralny Komitet Opieki Społecznej prowadził kolonie dla dzieci z miasta, półkolonie dla dzieci wiejskich i miasteczek, półkolonie w placówkach opieki częściowej. W 1947 w akcji kolonijnej CKOS wzięło udział 64 575 dzieci, w tym 24 807 osób na koloniach oraz 39 768 na półkoloniach. Wypoczynek organizowały także m.in.: Caritas, Polski Czerwony Krzyż, Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Chłopskie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Związek Harcerstwa Polskiego, zagraniczne towarzystwa dobroczynne, szkoły, władze samorządowe, zakłady pracy. W 1947 z wypoczynku skorzystało łącznie 785 tys. dzieci i młodzieży. W 1948 w akcji letniej wzięło udział łącznie 932 tys. dzieci i młodzieży, a w 1949 ok. 1,1 mln osób. Od 1948 prowadzono proces indoktrynacji, centralizacji i przejmowania organizacji akcji przez państwo, powołano Komisję do Spraw Wczasów Letnich Dzieci i Młodzieży. W późniejszych latach akcję letnią prowadziły m.in. Związek Samopomocy Chłopskiej, Związek Młodzieży Polskiej, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Związek Harcerstwa Polskiego. Od 1950 w programie akcji zakładano pomoc dzieci w pracach polowych i w Państwowych Gospodarstwach Rolnych. W 1975 z różnych form wczasów skorzystało ponad 7,6 mln dzieci i młodzieży. W okresie stanu wojennego, w 1982 liczba uczestników wynosiła 4,4 mln osób. W latach 80. przywrócono zachodnim instytucjom możliwość organizacji wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży w Polsce. Po transformacji ustrojowej, do prowadzenia akcji wypoczynku letniego powróciła reaktywowana Caritas.

Źródła: P. Grata, Czas przełomu. Polska polityka społeczna w latach 1944-1950, Rzeszów 2018; D. Jarosz, „Masy pracujące przede wszystkim”. Organizacja wypoczynku w Polsce 1945-1956, Warszawa-Kielce 2003; A. Juźwik, Organizacja opieki nad dziećmi i młodzieżą w latach 1944-1950 – od prób realizacji przedwojennych rozwiązań do przejęcia wzorców radzieckich, „Polska 1944/45-1989. Studia i Materiały” 2011, nr 10; A. Juźwik, Zagraniczna pomoc charytatywna dla dzieci i młodzieży w Polsce w latach 1945-1950, „Polska 1944/45-1989. Studia i Materiały” 2013, nr 11; A. Kelm, Formy opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej, Warszawa 1983; Wypoczynek zorganizowany dzieci i młodzieży w Polsce w XX wieku, red. D. Jarosz, Wrocław 2012; D. Zamiatała, Caritas. Działalność i likwidacja organizacji 1945-1950, Lublin 2000.